الوقت- سومین دور مذاکرات آمریکا و روسیه بر سر جنگ اوکراین روز جمعه در پایگاه المندورف-ریچاردسون در شهر آنکوراج در ایالت آلاسکا برگزار شد، نشستی که باتوجه به دیدار مستقیم دونالد ترامپ و ولادیمیر پوتین، روسای جمهور آمریکا و روسیه از همان ابتدا نگاه رسانه‌ها و افکارعمومی جهان را به خود جلب کرد.
ترامپ و پوتین که در ماههای اخیر چندین بار به صورت تلفنی گفتگو کرده بودند، در نهایت رودررو دور میز نشستند تا به یک جمع‌بندی برسند. واشینگتن و مسکو به عنوان دو بازیگر کلیدی در بحران اوکراین تلاش داشتند تا در فضایی پرتنش اما پرامید زمینه‌ای برای توقف درگیری‌ها فراهم کنند. پس از سه ساعت گفتگوی فشرده، رهبران دو کشور در کنفرانس خبری مشترک روند مذاکرات را مثبت و سازنده توصیف کردند و کلیاتی از محورهای مورد بحث را به خبرنگاران ارائه دادند، هرچند جزئیات مشخصی از توافق احتمالی منتشر نشد.
پوتین با اشاره به اهمیت آلاسکا، این منطقه را بخشی از تاریخ مشترک دو کشور دانست و افزود که مسکو برای حل‌وفصل بحران اوکراین تمایل جدی دارد. پوتین همچنین گفت روابط مسکو و واشنگتن اکنون در پایین‌ترین سطح خود از زمان جنگ سرد قرار دارد. پوتین خطاب به ترامپ ابراز خرسندی کرد که او را در سلامت کامل می‌بیند و تأکید کرد که این گفتگوها می‌تواند گامی مهم برای بهبود روابط دوجانبه باشد.
ترامپ نیز اعلام کرد:«اگرچه برخی مسائل همچنان حل‌نشده باقی مانده اما امروز پیشرفت قابل توجهی در مذاکرات حاصل شده است». او گفت این گفتگوها سازنده و ثمربخش بوده و در بسیاری از موضوعات توافق شده است. رئیس‌جمهور آمریکا افزود که به زودی با رهبران ناتو و دیگر طرف‌های ذیربط تماس خواهد گرفت تا روند مذاکرات را پیگیری کند. ترامپ همچنین از توافق برای ادامه رایزنی‌ها با پوتین خبر داد و گفت دیدار بعدی آنها به زودی در مسکو برگزار خواهد شد.
نشستی برای گرفتن عکس یادگاری
برغم آنکه رهبران آمریکا و روسیه نشست خود را «سازنده و مثبت» توصیف کردند، رسانه‌های آمریکایی اعلام کردند که نشست ترامپ و پوتین بدون توافق درباره اوکراین پایان یافت و هیچ کدام از روسای جمهور اشاره‌ای به دستیابی به موفقیت اساسی در مورد مسئله کلیدی آتش‌بس نکردند.
روزنامه نیویورک‌تایمز با بیان اینکه ترامپ پیش‌تر پوتین را تهدید کرده بود که در صورت مخالفت با آتش‌بس، با پیامدهای بسیار شدید از جمله تحریم‌های اقتصادی سنگین‌تری مواجه خواهد شد، اما نشست امروز، بدون هیچ توافقی پایان یافت». شبکه فاکس نیوز اعلام کرد:«فضای نشست بسیار غیرمعمول بود، حس خوبی نداشت. انگار پوتین فقط درباره خواسته‌هایش صحبت کرد و رفت».
جامعه جهانی انتظار داشت نشست آلاسکا گرهی از بحران چهار ساله اوکراین باز کند و گامی به سوی امنیت جهانی باشد اما به گفته رسانه‌های غربی جای «صلح» در این دیدار خالی بود و آنچه ترامپ و پوتین به رسانه‌ها ارائه دادند تنها بازتکرار شعارها و اظهارات پیشین بود.
بر اساس اظهارات مقامات ارشد کاخ سفید و دبیرکل ناتو قرار بود در نشست آلاسکا درباره سرزمینهای اشغالی اوکراین تصمیم‌گیری شود و به نظر می‌رسید که غرب ممکن است در ازای برقراری آتش‌بس، بخشی از این مناطق را به روسیه واگذار کند اما در این زمینه نیز هیچ توافقی حاصل نشد. این درحالی است که ترامپ پیش از نشست با پوتین اظهار کرد:«اگر بدون نوعی آتش‌بس از این دیدار خارج شوم، خوشحال نخواهم بود و اگر اوضاع خوب پیش نرود ممکن است دیگر هیچ دیداری نداشته باشیم».
با وجود ناکامی در رسیدن به توافق درباره جنگ اوکراین، ترامپ با همان اعتمادبه‌نفس همیشگی از دور دوم مذاکرات در مسکو خبر داد. او به وضوح تلاش می‌کند با ادعای نقش‌آفرینی در برقراری آتش‌بس، شانس خود را برای کسب جایزه صلح نوبل افزایش دهد و بیش از آنکه دغدغه صلح واقعی در اروپا را داشته باشد به منافع شخصی و سیاسی خود می‌اندیشد و به گرفتن عکس یادگاری و نمایش رسانه‌ای با مقامات خارجی ذیربط علاقه دارد. نشست اخیر او با پوتین نیز از این قاعده مستثنی نبود گفتگوهایی که بدون نتیجه ملموس پایان یافت و تنها بر جنبه‌های نمادین و تبلیغاتی آن تأکید شد، نه بر یافتن راه‌حلی برای پایان جنگ اوکراین.
اهمیت دیدار پوتین و ترامپ
نشست آلاسکا هفتمین دیدار مستقیم بین ترامپ و پوتین بود که پس از آخرین دیدار دو نفر در سال 2019 انجام شد. در دوره اول ریاست جمهوری ترامپ، بین سالهای 2017 تا 2019، دو رئیس جمهور شش بار بایکدیگر در مناسبتهای مختلف درباره روابط دوجانبه، کنترل تسلیحات، موضوع برجام، بحران‌های سوریه و اوکراین دیدار و گفتگو کرده بودند و در آلاسکا نیز پس از شش سال دیداری تازه کردند.
دیدار روسای جمهور روسیه و آمریکا اهمیت ویژه‌ای در بررسی بحران‌های جهانی دارد زیرا این دو کشور از اصلی‌ترین قدرتهای سیاسی، نظامی و اقتصادی جهان به شمار می‌روند. بسیاری از بحران‌های بین‌المللی، از جنگ‌ها و رقابت‌های تسلیحاتی گرفته تا موضوعات انرژی و تغییرات اقلیمی به طور مستقیم یا غیرمستقیم تحت تأثیر سیاستهای واشنگتن و مسکو و دیگر ابرقدرت‌ها قرار دارند.
در حال حاضر، با پایان نشست ترامپ و پوتین در آلاسکا بدون هیچ نتیجه ملموسی، شانس دستیابی به توافق صلح برای جنگ اوکراین همچنان کم است. ترامپ و پوتین علناً توافقی برای آتش‌بس یا روند مشخص مذاکره‌ای اعلام نکردند و اشاره‌های مبهم ترامپ به تلاش برای ادامه گفتگوها نیز گرهی از این بحران باز نمی‌کند.
تحلیل‌ها و اظهارنظرهای رسمی نیز تاکید دارند که اختلافات عمیقی درباره سرنوشت مناطق اشغالی، عضویت اوکراین در ناتو و آینده حاکمیت این کشور همچنان پابرجاست. روسها کماکان به کنترل سرزمینهای تصرف شده اوکراین اصرار دارند و رهبران کی‌یف نیز این مسئله را خط قرمز خود اعلام کرده‌اند که راه رسیدن به صلح احتمالی را مسدود می‌کند.
غیبت زلنسکی و بی‌اعتمادی به واشینگتن
نشست آلاسکا درحالی برگزار شد که بار دیگر ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین در آن حضور نداشت. این غیبت تکراری نه تنها از منظر نمادین بلکه از جنبه عملی نیز پیامدهای مهمی دارد. در واقع، گفتگو درباره آینده جنگ اوکراین بدون حضور طرف اصلی درگیر، مشروعیت و کارایی مذاکرات را زیر سؤال می‌برد. اوکراین به عنوان کشوری که خاک و حاکمیتش مستقیماً مورد تهدید قرار گرفته نمی‌تواند صرفاً تماشاگر توافقاتی باشد که بر سر سرنوشتش گرفته می‌شود.
غیبت زلنسکی نشان می‌دهد که واشینگتن و مسکو ترجیح می‌دهند در فضایی دوجانبه و بدون دخالت کی‌یف درباره خطوط کلی صلح یا حداقل آتش‌بس احتمالی گفتگو کنند، امری که می‌تواند به احساس حاشیه‌‌نشینی و بی‌اعتمادی بیشتر در میان رهبران اوکراین منجر شود. زیرا تصمیماتی که درباره سرنوشت اوکراین گرفته می‌شود نه بر اساس منافع واقعی این کشور بلکه با محوریت منافع قدرتهای بزرگ است.
اوکراینی‌ها چشم و امیدشان به نشست آلاسکا بود تا شاید از این وضعیت جنگی رها شوند اما نتایج آن مانند آب سردی بود که بر سر اوکراینی‌ها ریخته شد. زلنسکی که از نتایج نشست آلاسکا ناراضی بود، در واکنش گفت:«پوتین با سه هدف مشخص در این دیدار شرکت کرد و متأسفانه به همه آنها دست یافت. پوتین فقط به یک عکس از دیدار با ترامپ نیاز داشت، همین تصویر برای او کافی بود تا از نظر سیاسی سود ببرد». زلنسکی همچنین تأکید کرد:«پوتین به دنبال خروج از انزوا و کسب مشروعیت بین‌المللی بود و دیدار با رئیس‌جمهور آمریکا این فرصت را برای او فراهم کرد. پوتین همچنین با این دیدار توانست اعمال تحریم‌ها را به تعویق بیندازد». مردم اوکراین نیز در شبکه‌های اجتماعی صحنه‌های استقبال گرم ترامپ از پوتین را به تصویر کشیدند و پیام‌های صوتی اشکبار و متن‌های سرشار از خشم و اندوه ارسال کردند.
شبکه اسکای نیوز، دقایقی را به پیام‌های اندوهباری اختصاص داد که خبرنگاران و تهیه کنندگان از مردم اوکراین دریافت کردند. پیام تلخ یک اوکراینی این بود که گفت:«جهان، تازه معنای دیپلماسی ترامپی را کشف کرد».
مردم و رهبران اوکراین می‌دانند که هر توافق دوجانبه میان واشینگتن و مسکو اگر بدون نظر و رضایت آنها اتخاذ شود می‌تواند منافع ملی‌شان را به خطر بیندازد و حتی حاکمیت و تمامیت ارضی کشور را تهدید کند. این نگرانی‌ها باعث افزایش بی‌اعتمادی به واشینگتن شده و بسیاری از سیاستمداران و ناظران اوکراینی نسبت به انگیزه‌های آمریکا در مذاکرات محتاط و بدبین هستند.
علاوه‌براین، رهبران کی‌یف نگرانند که هر گونه مصالحه میان آمریکا و روسیه بدون حضور آنها موجب کاهش نفوذ و جایگاه دیپلماتیک اوکراین در مذاکرات بین‌المللی شود. این وضعیت فشار مضاعفی بر دولت برای دفاع از منافع کشور ایجاد می‌کند و روند رسیدن به توافقی پایدار و مورد قبول همه طرف‌ها را پیچیده‌تر می‌سازد. به همین دلیل، اوکراینی‌ها اکنون با دیده شک و تردید به هرگونه اعلام توافق بین واشینگتن و مسکو نگاه می‌کنند.
در مجموع، با توجه به فضای سیاسی فعلی، نبود نماینده اوکراین در میز مذاکرات و ادامه جنگ، چشم‌انداز روشن و قابل اتکایی برای توافق صلح وجود ندارد و آینده مذاکرات بیشتر به نتایج نشستهای بعدی و مشارکت فعال‌تر طرف‌های اروپایی و اوکراینی وابسته خواهد بود.
